POPÜLASYONUNUN TAHMİNLENMESİ VE KONTROL ALTINA ALINMASINA İLİŞKİN YÖNTEMLERİN BİLİMSEL ANALİZİ MAYIS 2024
İşbu doküman dahilindeki analiz, çalışma, yorum ve hesaplamalar; Hayvan Bilimi, Veterinerlik, Tıp, İstatistik ve Veri Bilimi literatüründeki genel geçer uygulamalar ve bilimsel yaklaşımlar göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Çalışmanın temel amacı, hali hazırda ülke gündemini meşgul eden ve sokak köpeklerinin kontrolsüz çoğalması ile, insan habitatında sayıları artan köpek nüfusunun tahminlenmesi ve kontrol altına alınmasında önerilen yöntemlerin bilimsel temeller ve günümüz gerçekliği ile uyumlu şekilde analiz edilmesi ve bu analiz sonucunda nihai öneriler getirilmesidir.
1 SOKAK KÖPEKLERİ POPÜLASYONU KONTROLÜ YAKLAŞIMLARININ UYGULANABİLİRLİK ANALİZİ ...................................................................................... 5 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 Köpeklerin Habitatlarında Kontrol Altına Alınması ................................................ 5 Teknik Açıdan Uygulanabilirlik ............................................................................................ 5 Finansal İhtiyaçlar ............................................................................................................... 5 Köpeklerin Bakımevlerinde Kontrol Altına Alınması .............................................. 6 Teknik Açıdan Uygulanabilirlik ............................................................................................ 6 Finansal İhtiyaçlar, Sermaye Yatırım (Capex) İhtiyacı ........................................................ 7 Finansal İhtiyaçlar, İşletme Giderleri (OpEx) İhtiyacı .......................................................... 8 Sonuç ........................................................................................................................ 9 2 POPÜLASYON KONTROLÜNE İLİŞKİN BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR VE ÖNERİLER ...................................................................................................................... 9 2.1 Popülasyon Tahminleme Yöntemleri .....................................................................10 2.2 Popülasyon Büyümesinin Ana Göstergeleri..........................................................10 2.3 Uygun Popülasyon Tahminleme Yöntemi ..............................................................11 2.4 Popülasyonu Tahminlemeye Yönelik Matematiksel Modelleme...........................11 2.4.1 2.4.2 Model Tanımı .................................................................................................................... 12 Model Formülasyonu......................................................................................................... 13 2.5 2.6 3 Bakımevlerinde Öldürme ile Popülasyon Kontrolü ...............................................14 SONUÇ .....................................................................................................................14 Nihai Sonuç ve Öneriler ....................................................................................... 15
KONTROLÜ YAKLAŞIMLARININ UYGULANABİLİRLİK ANALİZİ TC Tarım Bakanlığı ülke genelindeki sokak köpeklerinin toplam popülasyonunun 2,8 milyon olduğunu tahmin etmekte ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne göre de sadece İstanbul'da bu sayının 500 bin olduğunu varsayılmaktadır1. Kamuoyunda köpek popülasyonunun kontrolü ve yönetimi konusunda iki farklı görüş ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi mevcut yasada tanımlanan ancak uygulanmayan kısırlaştır, aşıla, yaşat yaklaşımı ile yakalanan uysal sokak köpeklerinin kısırlaştırılıp, aşılanıp en kısa zamanda yakalandıkları ortama salı verilmesi ve sokak köpeklerinin mevcut habitatlarında kontrol altına alınmasını savunurken; diğer görüş ise sokakta yaşayan köpeklerin yakalanarak doğal ömürlerinin sonuna kadar bakımevlerinde tutulmaları veya 1 ay süre ile tutularak sonrasında öldürülmeleri, eğer bakımevinde sürekli tutulacaklar ise yakalandıktan hemen sonra kısırlaştırılmaları, düzenli olarak aşılanmaları, günlük beslenmeleri ve sürekli sağlık hizmeti almaları yönündeki görüşü savunmaktadır. Aşağıda bu iki farklı görüş için teknik ve maliyet açısından analizler sunulmuştur. 1.1 Köpeklerin Habitatlarında Kontrol Altına Alınması Köpeklerin habitatlarında kontrol altına alınmasına yönelik çalışmalar ekonomik açıdan yönetilebilir bir finansman ile, sürekli aktif yönetilen operasyonel bir süreç gerektirmektedir. 1.1.1 Teknik Açıdan Uygulanabilirlik Hayvanların yakalanması, bakımı, ameliyatları, geçici yaşam alanlarında hijyenik koşulların sağlanması ve besleme operasyonları gibi faaliyetler, hayvanların büyük kısmının kısıtlı bir süre ile tesiste tutuluyor olmasına rağmen büyük ve karmaşık bir operasyonel işleyiş orkestrasyonu gerektirmektedir. Bununla beraber operasyonel süreçlerin yönetimi konusunda standartların getirilmesi, ölçümlenebilir performans kriterleri oluşturulması ve denetim mekanizmalarının kurulması ihtiyacı bulunmaktadır. Hali hazırda yasal olarak bu sorumluluktan mesul tutulan belediyelerin 60%’dan fazlasında hala bakımevi bulunmamakta, var olan bakımevleri için ise herhangi bir denetim mekanizması veya cezai yaptırım tanımlanmamaktadır. 1.1.2 Finansal İhtiyaçlar Sokak hayvanlarının popülasyonunun bu yöntemle kontrolü sürecinde bir sermaye gideri (Capex) bulunmamaktadır; çünkü köpekler mevcut yaşam alanlarında hayatlarını
olan belediyelerin bu kabiliyeti kazanmasına yönelik finansal giderler, doğru ve optimize bir yaklaşım ile belediyelerin bütçesinde göz ardı edilebilir boyutta tutarlar ile uygulanabilir seviyededir. İşletme/operasyon giderleri (Opex) ise mevcut bütçelenen sayıların üzerinde olsa dahi belediyeler açısından yönetilebilir büyüklükte kalmaktadır. Özellikle son yasal düzenleme ile belediyelere büyüklüklerine göre bütçelerinden 0,3-0,5% arasında bütçe ayırmaları zorunluluğu, bu konudaki ihtiyacı karşılamak için yeterli olacaktır. 1.2 Köpeklerin Bakımevlerinde Kontrol Altına Alınması Sokak köpeklerinin bakımevlerine kapatılması ile köpek popülasyonunun kontrol altına alınmasına yönelik çabalar, mevcut bakım evlerinin çok daha büyük montanlı versiyonlarını çözüm önerisi olarak sunmaktadır. İster köpeklerin toplanıp tüm hayatları boyunca bakılmaları söz konusu olsun, ister toplanan köpeklerin bir aylık süre sonunda iğne ile öldürülmeleri yöntemi tercih edilsin, her iki yöntem için de hayvanların sokakta yakalanıp operasyonel ihtiyaçları olan büyük alanlara transfer edilmeleri ve sonrasında bu alanda sahiplenilmeye uygun sağlıklı hale getirilmeleri gerekmektedir. 1.2.1 Teknik Açıdan Uygulanabilirlik Mevcut bakımevlerinin hali hazırda son derece verimsiz bir performans sergilediği ve salgın hastalıkların önlenememesi sebebiyle doğal yaşamlarından daha kısa bir ömür sürdükleri alanlar oldukları göz önünde bulundurulduğunda, bu öneri amacına hizmet etmek noktasında etkin bir seçenek olarak görülmemektedir. Mevcut bakımevlerinde birçok hayvan, küçük alanlarda bir arada tutulmakta, kısıtlı metrekarelere sıkıştırıldıkları için birbirleriyle kavga ederek ciddi şekilde zarar görmekte, veteriner bakımı ve temizlik hizmetleri finansal ve teknik sebepler ile yetersiz kalmakta ve sınırlı miktarda sağlanabilmekte, ayrıca herhangi bir hastalık kolayca yayılarak büyük popülasyon kayıplarına ve ek masraflara neden olabilmektedir. Hayvanların bakım evlerinde bakımına ilişkin birçok zorluğun yanı sıra, hali hazırda önemli bir zorluk da sokak köpeklerinin yakalanması sürecidir. Sokak hayvanları şehir dokusu üzerinde onları yakalamaya çalışan belediye ekiplerinden çok daha çevik bir hareket kabiliyetine haiz olmaları, gündüzleri saklanarak gece daha hareketli bir yaşam sürdürmeleri ve benzeri birçok sebeple, yakalanmaları son derece meşakkatli ve masraflı bir çaba gerektirme ve toplam popülasyonun küçük bir kısmında etkili olabilmektedir. Sokak köpeklerinin gerek yakalanması, gerekse kısırlaştırılması ve bakım evleri bünyesinde tutulması sürecindeki işlev bozukluklarının sebebi, yüksek maliyetler ve profesyonel hizmetlerin eksikliği olarak ortaya çıkmaktadır. Mevcut küçük montanlı bakım evlerinde dahi yürütülemeyen operasyonel süreçlerin, daha büyük ölçekteki yapılar bünyesinde kurulabileceği ve düzen içinde etkin ve verimli çalışabileceğini önerebilecek herhangi bir bilimsel bulgunun öne sürülmesi mümkün değildir. İnsanlarla doğal bir simbiyotik ilişki içinde yaşayan, sosyal koşullara hızlıca uyum sağlayan ve
denenerek test edilmiş ancak başarısızlıkla sonuçlanmış toplama/alı koyma yöntemleri göz önünde bulundurulduğunda, daha büyük köpek bakım evlerinin mevcut bakım evleri ile benzer veya daha kötü bir şekilde başarısız olacağını öngörmek mümkündür. 1.2.2 Finansal İhtiyaçlar, Sermaye Yatırım (Capex) İhtiyacı Sermaye giderleri düşünüldüğünde, en önemli kalem bakımevi kurulumu olarak ortaya çıkmaktadır. Bakımevi kurulumu, ulusal ve yerel organizasyonların düzenlenmesi ve büyük ölçekte bakımevi kompleksleri inşası için yüksek miktarlarda sermaye gerektirir. Köpek bakım evleri; kapalı ve açık alanları, sağlık tesisleri, personel alanları, otopark alanları, atıkların bertarafı için gerekli sistemler, havalandırma ve iklimlendirme ihtiyaçları, sahiplendirme alanları gibi birçok özel ihtiyacı beraberinde getirir. Ayrıca çevre sağlığına etkisi ve ses yalıtımı gibi adreslenmesi gereken sosyal kriterler taşır. Yeni bir bakımevi kurulumu için maliyetlendirme esası coğrafi birçok özelliğe göre değişmekle beraber, metrekare başına asgari 6.500TL($200) olarak hesaplanmaktadır 2. Her bir köpek için gerekli alanın 10 metrekare olduğu göz önüne alındığında 3; 500 köpek kapasiteli bir tesisin inşası toplam 5 bin metrekare alana ve 5.000*6.500 = 32,5 milyon TL (1Milyon $) maliyete ihtiyaç duymaktadır. Köpek başına bir hesaplama yapıldığında, bir köpek kapasitesi için gerekli sabit yatırım maliyeti 65.000TL (2bin $) olacaktır. Bu durumda Türkiye genelindeki 2.8 Milyon hayvanın üreme hızları göz ardı edildiğinde dahi sabit yatırım maliyeti ortalama 182 Milyar Türk Lirası’dır. Bu miktar Türkiye’nin 2023 bütçesinin 4%’ü, eğitim ve sağlık alanlarındaki bütçelerin ortalama 25%’i kadar bir sayıyı ifade etmektedir. Bu durumun İstanbul ölçeğindeki 500bin sokak köpeği için karşılığı ise 32,5 Milyar TL olarak, İBB’nin 2023 bütçesinin 28%’i ve toplam raylı sistem yatırımlarının bir buçuk katı olarak ortaya çıkmaktadır 4.
1.2.3 Finansal İhtiyaçlar, İşletme Giderleri (OpEx) İhtiyacı Günlük operasyonel giderler, işgücü, sağlık giderleri, temizlik masrafları, besleme için gerekli giderler, araç kullanımı, yakıt, elektrik, su, doğalgaz ve günlük bakım masraflarını kapsar. Bu giderler yakalanıp bakım evine alınan her bir hayvan için tekrar etmektedir. Bu kapsamda, bir barınağın aylık işletme giderleri içinde ortalama 150.000TL (5bin $) sabit gider ile, köpek başına yaklaşık 2.500TL ek maliyet getirmektedir. Yıllık operasyonel maliyetler hesaplandığında, bir bakım evinin 1.8 Milyon TL (60bin $) sabit masrafının yanı sıra, köpek başına operasyonel maliyetler 30.000TL (900$) olmaktadır. Beşyüz köpek kapasiteli bir barınağın yıllık işletme maliyeti toplam yaklaşık 17 Milyon TL, köpek başına yıllık maliyet ise 33.600TL olacaktır. Bu durumda Türkiye genelindeki 2.8 Milyon hayvanın üreme hızları göz ardı edildiğinde dahi yıllık ortalama bütçe ihtiyacı 94 Milyar Türk Lirası olarak ortaya çıkmaktadır. Bu miktar Türkiye’nin 2023 bütçesinin 2%’si, eğitim ve sağlık alanlarındaki bütçelerin ortalama 13%’ü kadar bir sayıyı ifade etmektedir. Bu durumun İstanbul ölçeğindeki 500bin sokak köpeği için karşılığı ise yaklaşık 17 Milyar TL olarak, İBB’nin 2023 bütçesinin 14%’ü olarak ortaya çıkmaktadır.
1.3 Sonuç Tüm bu analizler göstermektedir ki, köpeklerin mevcut habitatlarının dışına taşınması ve taşıma sonrası sınırlı süreyle veya kalıcı olarak bir alanda bakılmalarına ilişkin yöntemler, gerek maliyet gerekse teknik kabiliyet olarak uygulanabilir değildir. Bu yöntemler ile popülasyon kontrolüne yönelik sonuç alabilmek olanaksızdır. Ayrıca tüm bu operasyonel süreçlerde gerçekleşecek hatalar ve insanlık dışı uygulamalar, ilgili makamlara yönelik linç kampanyaları ve toplumsal, politik tepkileri beraberinde getirecektir. Bununla beraber köpeklerin mevcut habitatları içerisinde kontrolüne yönelik yaklaşımlar, doğru operasyonel mekanizmalar ile hem teknik, hem de finansal açıdan uygulanabilir görülmektedir. 2 POPÜLASYON KONTROLÜNE İLİŞKİN BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR VE ÖNERİLER Belirli bir türün üreme oranlarını ve popülasyon büyüme dinamiklerini değerlendirmek için kullanılan bilimsel yöntemler ve bu süreçte karşılaşılan ana göstergeler aşağıda belirtilmiştir. Bu çalışmalarda araştırma, saha verilerinin toplanması, istatistiksel analiz ve matematiksel modelleme teknikleri birlikte kullanılarak sonuçlar elde edilir. Doğada yaşam popülasyonlarının yönetimi ve korunması, doğru demografik verilerin toplanmasını gerektirir. Bu veriler, üreme oranları ve popülasyon büyümesi gibi kritik parametrelerin hesaplanması için gereklidir. Bu parametrelerin bilimsel olarak nasıl
Fleepit Digital © 2021