ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ 1ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ • ΜΑΪΟΣ 2021 • #1 1821-2021 Αγγίζοντας τα ίχνη μιας Επανάστασης... «Έλληνας είμαι και πάντα θα αναζητώ τη λευτεριά… σε όποια μορφή, σε κάθε καιρό, με οιοδήποτε κόστος». Ε.Κ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ, ΜΙΑ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ • ΤΑ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ ΣΤΑ ΣΥΝΤΆΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΏΝΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΟΥΣ • «ΡΕΠΟΡΤΆΖ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΆΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΗΔΊΟΥ • ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΤΟ ΝΑΎΠΛΙΟ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ • ΠΑΡΑΜΟΝΈΣ ΤΗΣ ΕΞΌΔΟΥ ΟΙ ΈΓΚΛΕΙΣΤΟΙ ΜΕΣΟΛΟΓΓΊΤΕΣ ΓΡΆΦΟΥΝ... ΙΣΤΟΡΊΑ • ΦΙΛΙΚΉ ΕΤΑΙΡΕΊΑ: ΣΚΟΠΟΊ, ΚΑΝΌΝΕΣ, ΠΡΟΫΠΟΘΈΣΕΙΣ • ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΉ ΓΡΑΦΉ: Η ΛΑΣΚΑΡΊΝΑ ΚΑΙ Η ΜΑΝΤΏ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΎΝ • ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗ / ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΉ • ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 orama_t-1.indd 1 4/6/21 8:04 μ.μ.
Έκδοση του 1ου Γυμνασίου Ναυπλίου 1821-2021: Αγγίζοντας τα ίχνη μιας Επανάστασης… Περιεχόμενα Η Ελληνική επανάσταση, μια παγκόσμια επανάσταση 2-3 Τα δικαιώματα στα Συντάγματα του Αγώνα και η σημασία τους 4-5 «Ρεπορτάζ» για την άλωση του Παλαμηδίου 6-7 Συνέντευξη: Το Ναύπλιο στα χρόνια της Επανάστασης 8-11 Παραμονές της Εξόδου οι έγκλειστοι Μεσολογγίτες γράφουν... Ιστορία 12-15 Φιλική Εταιρεία: σκοποί, κανόνες, προϋποθέσεις 16-17 Δημιουργική γραφή: Η Λασκαρίνα και η Μαντώ πρωταγωνιστούν 18-19 Βιβλιοπαρουσίαση / Βιβλιοκριτική 20-21 Οι μαθητές δημιουργούν για την Επανάσταση του 1821 22-24 Συντακτική ομάδα Αλεξίου Νικολέττα • Αργυροπούλου Σωτηρία • Αρσενίου Στεφανία • Βασιλοπούλου Μαρίνα • Δαβάκος Δημήτρης • Κατσαλούλη Μαρίνα • Καραμούντζου Θεοδοσία • Κοκάλη Αθανασία • Λουκά Δήμητρα • Μανώλη Πέγκυ • Μαστής Μιχάλης • Μούγιου ΜαρίαΣοφία • Μουρκογιάννη Μαρία • Μπούκουρα Δέσποινα • Νικολακόπουλος Αντώνης • Ξηνταρόπουλος Φανούρης • Οικονόμου Μιχάλης Υπεύθυνες καθηγήτριες Ευφροσύνη Παπακοσμά Ευανθία Κοσμά Παναγιώτα Γιαννούλη σχεδίαση εντύπου: Δήμος Γεωργίου Η εκτύπωση έγινε με τη χορηγία του ΔΟΠΠΑΤ Δήμου Ναυπλιέων 2- orama_t-1.indd 2 «Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν». Τα λόγια του Υψηλάντη στο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» προβάλλουν την ευρωπαϊκή διάσταση που προσλαμβάνει η ελληνική επανάσταση από την εκδήλωσή της. Στα 1821 το εθνικό ελληνικό κίνημα που δημιουργήθηκε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου –η ελληνική εθνική παλιγγενεσία– παίρνει το έναυσμα από προηγούμενες επαναστάσεις και θέτοντας στον ιστορικό χάρτη τα δικά της μοναδικά στοιχεία, γίνεται σύμβολο ελευθερίας για ολόκληρη την Ευρώπη και την αποκατάσταση των εθνικών κρατών. Τα εθνικά κινήματα στις ιταλικές και γερμανικές χώρες δημιούργησαν την σύσταση αυτόνομων κρατών, όπως η Ιταλία και η Γερμανία καθώς και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής που ήταν βρετανικές αποικίες στη Βόρεια Αμερική. Παράλληλα, η επαναστατημένη Γαλλία, πρεσβεύοντας τα οικουμενικά και πανανθρώπινα δικαιώματα, δίνει το έναυσμα της ελευθερίας στην ανθρωπότητα. Οι Έλληνες δεν αποτίναξαν μόνο τον δικό τους ζυγό αλλά έμμεσα κατήργησαν κάθε ζυγό σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Π. Κανελλόπουλος αναφέρει πως, μέχρι στα 1821, παρά τις γενναίες απόπειρες που είχαν σημειωθεί στην Ιταλία και αλλού, η Ευρώπη υπέκυπτε σε αναχρονιστικά συνθήματα. Οι Έλληνες δημιούργησαν όλες τις ηθικές και πολιτικές προϋποθέσεις για την εκδήλωση όλων των εθνικών εξεγέρσεων «...αι οποίαι, είτε επιτυχούσαι, ως εν Ιταλία, είτε επανειλημμένως και τραγικώς κατασταλείσαι, ως εν Πολωνία, έδωσαν εις τον 19ον αιώνα το χρώμα του και το μέγα ιστορικόν του νόημα» (Κανελλόπουλος 1975). Σε αντίθεση με την ελληνική επανάσταση, οι επαναστάσεις των ετών 1820-1821 στην Ιταλία, 1820- 1823 στην Ισπανία και Πορτογαλία και της Ρωσίας με το κίνημα των Δεκεμβριστών δεν είχαν επιτυχή έκβαση και αποτελούν σημαντικό επίπεδο έρευνας στη σύγχρονη εποχή διότι διαμόρφωσαν όλα τα μετέπειτα απελευθερωτικά κινήματα. Οι επιδράσεις Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός (τέλη 17ου-18ου αιώνα) με τον ορθολογισμό, την αμφισβήτηση της αυθεντίας και την πίστη στην πρόοδο του ανθρώπου, η Αμερικανική επανάσταση με τη διακήρυξη της 4ης Ιουλίου 1776, το αμερικανικό σύνταγμα και την αναγνώριση των 13ων αποικιών ως ανεξάρτητο κράτος (ΗΠΑ), η Γαλλική επανάσταση με τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και τα συντάγματά της, επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση της ελληνικής σκέψης και στα συντάγματα του αγώνα. Ειδικότερα, στο σύνταγμα της Επιδαύρου θεσπίζεται ΟΡΑΜΑ #1 4/6/21 8:04 μ.μ.
Η Ελληνική επανάσταση, μια παγκόσμια επανάσταση το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας, όντας μοναδική πρωτοπορία στην βασιλευόμενη Ευρώπη. Επίσης, στην Γ΄ εθνοσυνέλευση (1826) ψηφίστηκε το Πολιτικό σύνταγμα της Ελλάδας, το πιο δημοκρατικό στην εποχή του. Σημαντική επίδραση στην ανάδυση του ελληνικού εθνικού κινήματος διαδραμάτισε ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός μέσω των εκπροσώπων του, που βρήκαν γόνιμο έδαφος στα παροικιακά κέντρα του ελληνισμού, δημιουργώντας ταυτόχρονα μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Οι προσωπικότητες του Αδαμάντιου Κοραή και του Ρήγα Φεραίου συνέβαλαν στην πνευματική αφύπνιση των υποδουλωμένων Ελλήνων και τον ξεσηκωμό του γένους. Διεθνής αντίκτυπος Η ελληνική επανάσταση έδωσε παλμό σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η μικρή χώρα ενέπνευσε και επηρέασε τον παγκόσμιο ρου σε όλους τους τομείς γεωπολιτικά, εθνικά, πολιτικά και πολιτιστικά και αυτό αποδεικνύεται από τους απανταχού φιλέλληνες που ακόμη και σήμερα θεωρούν την Ελλάδα πρότυπο δημοκρατίας, πνεύματος και ελευθερίας. Στο Ναύπλιο, την πρώτη πρωτεύουσα της σύγχρονης Ελλάδας, στήθηκε ένα μνημείο για να τιμήσει τους φιλέλληνες που έχασαν τη ζωή τους στον απελευθερωτικό πόλεμο και αναφέρει 274 ονόματα από την Ιταλία και τα υπόλοιπα από τη Βρετανία, την Ισπανία, την Ουγγαρία, την Πορτογαλία και τη Δανία. Η χώρα μας επίσης, τιμά τον Λόρδο Βύρωνα ως εθνικό ήρωα, ο οποίος βοήθησε με όλες του τις δυνάμεις τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα. Σημαντικά γεγονότα του αγώνα ενέπνευσαν και κινητοποίησαν πνευματικούς ανθρώπους και καλλιτέχνες οι οποίοι προέβαλλαν ανθρωπιστικά και αντιπολεμικά μηνύματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σφαγή των Ελλήνων στη Χίο το 1822, που ενέπνευσε τον διάσημο πίνακα του Eugène Delacroix ενώ το ποίημα «Hellas» του P. Shelley, του σημαντικότερου ρομαντικού άγγλου ποιητή, αποδεικνύει την σημασία της ελληνικής επανάστασης, συγκινεί και εμψυχώνει ακόμη και στον 21ο αιώνα, σε αυτούς τους σύγχρονους, χαλεπούς καιρούς: «Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, η τέχνη μας έχει τις ρίζες της στην Ελλάδα. Αλλά για την Ελλάδα … θα μπορούσαμε να είμαστε ακόμα άγριοι και ειδωλολάτρες … Η σύγχρονη Ελλάδα είναι ο απόγονος των λαμπρών όντων». Η συντακτική ομάδα ΟΡΑΜΑ #1 orama_t-1.indd 3 -3 4/6/21 8:04 μ.μ.
Τα δικαιώματα στα Συντάγματα του Αγώνα και η σημασία τους ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ Σ τις 20 Δεκεμβρίου του 1821 συγκλήθηκε στην Πιάδα της Επιδαύρου η Α’ Εθνοσυνέλευση, η οποία συγκροτούνταν από 60 εκλεγμένους παραστάτες των περιοχών που είχαν χειραφετηθεί τη δεδομένη περίοδο από τον οθωμανικό ζυγό. Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης αναγορεύτηκε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη για τη συγκρότηση μιας δωδεκαμελούς επιτροπής κατάρτισης του συντάγματος. LUDWIG MICHAEL VON SCHWANTHALER, Η ΕΘΝΙΚΉ ΣΥΝΈΛΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΊΔΑΥΡΟ, ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΑ, ΜΈΓΑΡΟ ΤΗΣ ΒΟΥΛΉΣ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ 4- orama_t-1.indd 4 Το Σύνταγμα της Επιδαύρου αναπτύσσεται σε 110 περιληπτικές παραγράφους που κατανέμονται σε τίτλους και τμήματα, όπως και στο γαλλικό πρότυπο. Σε κάποιες παραγράφους συναντώνται άρθρα για τις ατομικές ελευθερίες, εντός των οποίων διακηρύσσονταν η ιδιοκτησία, η ασφάλεια, η τιμή και η ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης ως απαράβατες αρχές που κανένας δεν μπορεί να καταπατήσει. Παράλληλα, στο Σύνταγμα της Επιδαύρου θεσπιζόταν η απαγόρευση δήμευσης των περιουσιακών στοιχείων και καταργούνταν τα βασανιστήρια. Στις διατάξεις του Συντάγματος διαφαίνεται η επήρεια που του είχε ασκηθεί από τα Συντάγματα της Γαλλικής Επανάστασης (1793, 1795), ιδίως όμως από την διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη ΟΡΑΜΑ #1 4/6/21 8:04 μ.μ.
(1789). Με το κείμενο του Συντάγματος της Επιδαύρου εγκαθιδρυόταν το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας και ανακηρυσσόταν η ελληνική ανεξαρτησία σε διεθνές πλαίσιο. Παρόλο που το Σύνταγμα της Επιδαύρου (Προσωρινό Σύνταγμα) διήρκησε ελάχιστο χρονικό διάστημα, οικο- δόμησε στέρεες βάσεις για τα επόμενα συντάγματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, θεμελίωσε τις αξίες της ισονομίας, του κοινοβουλευτισμού και της ελευθερίας και διαπνεόταν από φιλελεύθερο και δημοκρατικό πνεύμα. ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΑΣΤΡΟΥΣ τα χριστιανικά ήθη. Η απαγόρευση οποιασδήποτε αγοροπωλησίας ανθρώπων έδωσε τέλος στη δουλεία που οι Έλληνες για τόσα χρόνια είχαν βιώσει. Επίσης, κάθε πολίτης είχε το δικαίωμα να απευθυνθεί εγγράφως στο βουλευτικό σώμα για οποιοδήποτε θέμα τον απασχολούσε. Δόθηκε το δικαίωμα του «εκλέγειν» και του «εκλέγεσθαι» σε όλους τους άνδρες άνω των 25 ετών και όχι μόνο στους γέροντες άνω των 30, όπως προέβλεπε το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου. Το νέο σύνταγμα έρχεται να εμπλουτίσει δημοκρατικά και οργανωτικά τη διοίκηση του έθνους. Είναι φανερή μέσα από τα άρθρα του η αγωνία και η προσπάθεια των ελεύθερων Ελλήνων να οργανώσουν και να οικοδομήσουν ένα νέο κράτος που βασίζεται στην ελευθερία του ανθρώπου και στις δημοκρατικές αξίες οι οποίες πηγάζουν από τις αρχές του Διαφωτισμού. Σ τις 13 Απριλίου 1823 ψηφίστηκε το νέο, αναθεωρημένο Σύνταγμα, που για δεύτερη φορά χαρακτηρίστηκε «προσωρινό» και δόθηκε σε αυτό ο τίτλος «Νόμος της Επιδαύρου», δηλώνοντας τη συνέχεια και την αδιάρρηκτη σχέση με το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου. Το νέο Σύνταγμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως πυκνότερο, αυστηρότερο, νομικά αρτιότερο, περισσότερο φιλελεύθερο και πιο δημοκρατικό σε σχέση με το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Με μια σειρά άρθρων συμπληρώθηκε και ολοκληρώθηκε ο δικανικός κώδικας, ρυθμίζοντας ζητήματα του πολιτικού, εγκληματικού και εμπορικού δικαίου. Κατοχυρώθηκε η ελευθερία του ανθρώπου και η ελευθεροτυπία. Κάθε άνθρωπος που βρεθεί στην ελληνική επικράτεια είναι ελεύθερος πολίτης. Κάθε Έλληνας πολίτης μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του μέσω του Τύπου, αρκεί αυτές να μην είναι αντίθετες με ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΤΡΟΙΖΗΝΑΣ Τ ο πιο σημαντικό από τα Συ τάγματα της Ε α ά τα ν π ν σ σης ψηφίσθηκε στην Τροιζήνα το Μάιο του 1827 από τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση, η οποία με ψήφισμά της εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια «Κυβερνήτη της Ελλάδος» για επτά χρόνια και ψήφισε το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», που έμεινε στην ιστορία ως το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του. Η Συνέλευση, διακήρυττε στο νέο Σύνταγμα για πρώτη φορά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: «η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος, πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού». Με αυτόν τον τρόπο ήθελε να δώσει ένα πολίτευμα που εμπνέονταν από δημοκρατικές και φιλελεύθερες ιδέες και από το πολίτευμα της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα, που θεωρούσε την αξία της ισότητας ως θεμελιώδη αρχή της πολιτειακής τάξης. Επιπλέον, καθιέρωνε τη διάκριση των εξουσιών, ανέθετε στον Κυβερνήτη την εκτελεστική εξουσία και τη νομοθε- Δημήτρης Δαβάκος Δημήτρης Δαβάκος τική στο σώμα των αντιπροσώπων του λαού, τη Βουλή. Όσον αφορά τα ατομικά δικαιώματα και την κατοχύρωσή τους το Σύνταγμα της Τροιζήνας ήταν το πιο άρτιο και πλήρες από όλα τα συντάγματα του αγώνα. Καθιέρωνε την αρχή της ισότητας και της αναλογικής κατανομής των δημόσιων βαρών, την πρόσβαση των δημοσίων επαγγελμάτων σ' όλους τους Έλληνες, την ελευθερία του Τύπου και της εκπαίδευσης και το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας. Ένα από τα πιο σημαντικά άρθρα του Συντάγματος είναι ότι καταργούνται οι τίτλοι ευγενείας. Τα συντάγματα του αγώνα δημιουργήθηκαν με δημοκρατικό τρόπο. Είχαν δεχθεί μεγάλη επιρροή από διάφορα συντάγματα του εξωτερικού, κυρίως της Γαλλίας και της Αμερικής. Είχαν δημοκρατικό χαρακτήρα, και όριζαν ως πηγή εξουσιών το έθνος. Συγκεκριμένα το σύνταγμα της Τροιζήνας θεωρείται το πιο δημοκρατικό από όλα. Τέλος, είχαν όλα φιλελεύθερο χαρακτήρα, όπως προκύπτει από την κατοχύρωση των βασικών ατομικών ελευθεριών. Αθανασία Κοκάλη Πηγές: Ν. Αλιβιζάτος, Τα συντάγματα του αγώνα (1821-1828) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (3ος τόμος). Βουλή Ελλήνων (Συνταγματική Ιστορία) ΟΡΑΜΑ #1 orama_t-1.indd 5 -5 4/6/21 8:04 μ.μ.
«Ρεπορτάζ» για την άλωση του Παλαμηδίου Ο μαθητής Φανούρης Ξηνταρόπουλος, ως «φιλέλληνας ρεπόρτερ» της εποχής, καταγράφει... 1η Δεκεμβρίου του 1822 Σ υνταρακτικά γεγονότα συγκλόνισαν τους Έλληνες και την Ελλάδα. Το φοβερό και δυσπόρθητο Παλαμήδι έπεσε! Όλο το Ναύπλιο είναι ανάστατο. Χθες, 30 Νοεμβρίου του 1822, μέσα στους πανηγυρισμούς και τις χαρές των Ελλήνων που κατάφεραν να αλώσουν το κάστρο που χτίστηκε από τους Βενετσιάνους, είχα την τιμή και την ευκαιρία να καταγράψω τα γεγονότα της άλωσης του κάστρου από τους Έλληνες από έναν πολεμιστή ο οποίος ηγήθηκε της άλωσης του Παλαμηδίου, τον Στάικο Σταϊκόπουλο. Τα γεγονότα συνέβησαν ως εξής: Καθώς ο κλοιός των Ελλήνων Το Παλαμήδι σήμερα. 6- orama_t-1.indd 6 έσφιγγε γύρω από τους Τούρκους, οι αγάδες του Αναπλίου έκριναν αναγκαίο να γίνει μία συνέλευση και να συζητηθούν όλα τα θέματα που αφορούσαν την πολιορκία και ποιοι τρόποι υπήρχαν να γλιτώσουν. Την 29η Νοεμβρίου έγινε τελικά η συνέλευση, που επειδή κράτησε μέχρι το βράδυ και δεν υπήρξε κάποια απόφαση, οι αγάδες του Παλαμηδίου διανυκτέρευσαν στην πόλη. Οι φρουροί όμως του Παλαμηδίου ανησύχησαν και κατέβηκαν στην πόλη να δουν τι συμβαίνει. Έτσι, μόνο 100 φρουρούσαν το κάστρο, εκ των οποίων 70 προστάτευαν τις οικογένειες των αξιωματικών και 5-10 άνδρες όλες τις υπόλοιπες ντάπιες. Στην πιο ευάλωτη ντάπια τοποθετήθηκαν 12 άνδρες, ανάμεσα τους και δύο Αρβανίτες. Αυτοί λοιπόν, ήρθαν σε συνεννόηση με τον Σταϊκόπουλο με αντάλλαγμα οι Έλληνες να ελευθερώσουν όλους τους υπόδουλους Αρβανίτες. Έτσι, προφασιζόμενοι ότι βγήκαν για να μαζέψουν χόρτα, δήθεν πιάστηκαν από τον Δημήτριο Μοσχονησιώτη και οδηγήθηκαν στον Σταϊκόπουλο. Με αυτόν τον τρόπο, ο Στάικος ενημερώθηκε για την απουσία πολλών στρατιωτών και χωρίς να το σκεφθεί δεύτερη φορά, αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και να ορμήσει στο Παλαμήδι. Σίγουρος ότι οι Αρβανίτες έλεγαν αλήθεια, ο Μοσχονησιώτης, δέχθηκε να ανεβεί πρώτος στο Παλαμήδι με μία σκάλα για να πείσει και τους άλλους καπεταναίους. To στρατιωτικό σώμα που ξεκίνησε για το Παλαμήδι αποτελούταν από τον Στάικο Σταϊκόπουλο, τον αδελφό του Αθανάσιο, 350 δυνατούς και θαρραλέους άνδρες, μερι- ΟΡΑΜΑ #1 4/6/21 8:04 μ.μ.
κούς φιλέλληνες, τον αγιορείτη μοναχό Παφνούτιο, και τον Αργείτη βιολιτζή Πορτοκάλη που κουβαλούσε μία 5μετρη σκάλα για την ανάβαση. Η συνέχεια έπεται ηρωική. Η σκάλα τοποθετήθηκε στο χαμηλότερο μέρος του τείχους και ο Δ. Μοσχονησιώτης μπήκε μες στο κάστρο. Μόλις εισέβαλε στο κάστρο, είδε από το μισοκλεισμένο παραθύρι έναν Τούρκο να απολαμβάνει ένα φύλλο από αραποσυκιά χωρίς να τον έχει δει. Δίχως δεύτερη σκέψη, τραβάει στο ένα χέρι το σπαθί και στο άλλο την πιστόλα και του ορμάει. Ο Τούρκος τα έχασε βλέποντας αυτόν τον γενναίο πολεμιστή να τον απειλεί και έπεσε στα γόνατα ζητώντας έλεος. Ο Μοσχονησιώτης τον έδεσε πισθάγκωνα, μπούκωσε το στόμα του με ένα πανί για να μην μιλήσει και πήγε στους άλλους Έλληνες να τους πει ότι το πεδίο είναι ελεύθερο. Ο Στάικος Σταϊκόπουλος με τους 80 στρατιώτες του ανέβηκε τη σκάλα παίρνοντας μαζί του και έναν Κρανιδιώτη γέροντα χτίστη, το Μανώλη Σκρεπετό, που είχε δουλέψει στο Παλαμήδι και το γνώριζε καλά. Πήδηξε μέσα και μετά ακολούθησαν οι 80 στρατιώτες που με λοστούς άνοιξαν τη σιδερένια πόρτα του προμαχώνα. Απ' αυτήν μπήκαν και οι υπόλοιποι 270 στρατιώτες. Έτσι, οι Τούρκοι που φυλάγανε το Παλαμήδι δεν κατάφεραν να αντισταθούν στους πολλούς Έλληνες και το απόρθητο φρούριο έπεσε στα χέρια των επαναστατών. Οι Τούρκοι βγήκαν όλοι στους δρόμους με τις γυναίκες και τα παιδιά τους κλαίγοντας. Οι πορθητές γύρισαν τα πυροβόλα κι άρχισαν να κανονιοβολούν την πόλη του Ναυπλίου με στόχο να εξαναγκάσουν τους Τούρκους να παραδώσουν και την πόλη και το Ιτς Καλέ. Ο γέρος του Μοριά, ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος βρισκόταν στα Δερβενάκια άκουσε τους κανονιοβολισμούς και τις ιαχές των Ελλήνων και έτρεξε αμέσως στο Ναύπλιο, εκμηδενίζοντας απόσταση τριάντα χιλιομέτρων εντός λίγων ωρών. Ο γενναίος αυτός άνδρας ανέβηκε στο Παλαμήδι και Επάνω: Ο Στάικος Σταϊκόπουλος κυριεύει το Παλαμήδι (πίνακας του Peter von Hess) Δεξιά: Άγαλμα του Σταϊκόπουλου στο Ναύπλιο, κοντά στην Πύλη της Ξηράς. διέταξε τα παλικάρια που ήταν στο Παλαμήδι να ρίξουν κανονιές στο Ναύπλιο με σκοπό να εξαναγκάσουν την τούρκικη φρουρά να παραδοθεί. Οι άνδρες υπάκουσαν και έριξαν περίπου 50 κανονιές. Στη συνέχεια έστειλε με τον υπασπιστή του γράμμα στους Τούρκους του Ναυπλίου να παραδώσουν τα αρματά τους και τα κάστρα του Ναυπλίου για να γλυτώσουν τη ζωή τους και να αναχωρήσουν με πλοία ελληνικά. Όπως καταλαβαίνετε, είναι ζήτημα λίγων ωρών η παράδοση των Τούρκων και η επικείμενη μεγάλη επιτυχία των Ελλήνων. O Κολοκοτρώνης αντιλαμβανόμενος τη σοβαρότητα της κατάστασης τοποθέτησε σώμα τακτικών μπροστά από την Πύλη του Ναυπλίου (για να προλάβει γεγονότα ανάλογα της Τριπολιτσάς), στο οποίο έδωσε εντολή ν’ απαγορεύεται η είσοδος μέχρι να αποχωρήσουν οι Τούρκοι. Και μην ξεχνάτε πόσο σημαντική ήταν η βοήθειά του στην πτώση του Παλαμηδίου, αφού με τη νίκη στα Δερβενάκια έχασαν οι πολιορκούμενοι κάθε ελπίδα ανεφοδιασμού από την Κόρινθο. Από την άλλη οι πορθητές του Παλαμηδίου και ιδιαίτερα όσοι κατάγονταν από το Ναύπλιο γνώριζαν ότι υπήρχε εκκλησιά του Αγίου Ανδρέα κοντά στο φρουραρχείο που γιόρταζε τη μέρα εκείνη. Ενθουσιασμένοι καθάρισαν το χώρο και το μεσημέρι τέλεσαν κατανυκτική δοξολογία. Η συγκίνηση είναι πολύ μεγάλη σ’ ολάκερο το Ναύπλιο. Αυτόπτης μάρτυρας στα γεγονότα της άλωσης ήταν ο γερμανός φιλέλληνας Mandelsloh ο οποίος ιδιαίτερα ενθουσιασμένος και συγκινημένος σχολίασε: «Το Παλαμήδι ήταν το ισχυρότερο φρούριο της Ανατολής και η πτώση του προκάλεσε τεράστια σύγχυση σ’ όλη την Τουρκία. Ήταν η πιο ωραία στιγμή την οποία αισθανόμαστε ως ανταμοιβή για τον κίνδυνο που υπερνικήθηκε, όταν από την κορυφή του λόφου κοιτάζαμε το Ναύπλιον….» Φανούρης Ξηνταρόπουλος Πηγές: - Ναυπλιακά Ανάλεκτα VVI (2009) - Πρακτικά του Α' Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών (1976) ΟΡΑΜΑ #1 orama_t-1.indd 7 -7 4/6/21 8:04 μ.μ.
Το Ναύπλιο στα χρόνια της Επανάστασης Ο κ. Χαράλαμπος Αντωνιάδης, τοπογράφος-μηχανικός, υπάλληλος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας, μας έκανε την τιμή να μας δώσει συνέντευξη και να μας ξεναγήσει στο ιστορικό κέντρο του Ναυπλίου 1. Ποια μορφή είχε το Ναύπλιο με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης (κτίρια-δρόμοι-πλατείες); Το Ναύπλιο με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης περιβάλλεται από τείχη. Μοναδική είσοδο από την στεριά αποτελεί η Πύλη της Ξηράς, η οποία έκλεινε με την δύση του ηλίου. Όποιος έμενε απ' έξω ήταν αναγκασμένος να διανυκτερεύσει εκτός των τειχών. Μπροστά από την πύλη υπήρχε θαλάσσια τάφρος που περιέτρεχε τα ανατολικά τείχη της πόλης και η πρόσβαση στην πύλη γινόταν από κινητή ξύλινη γέφυρα. Η Πύλη της Ξηράς και τα τείχη της πόλης. 8- orama_t-1.indd 8 Γύρω από το Ναύπλιο υπήρχαν βάλτοι με συνέπεια την έξαρση της φυματίωσης και της ελονοσίας. Η πόλη είχε και τρεις πύλες προς την περιοχή της θάλασσας. Το Ναύπλιο εκείνη την περίοδο ήταν πάρα πολύ βρώμικο. Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι λάσπη, καθώς η αποχέτευση και η ύδρευση ήταν σε άσχημη κατάσταση. Η πόλη τότε βρισκόταν σε μαρασμό γιατί το διοικητικό κέντρο κατά τη διάρκεια της Βʹ Οθωμανικής περιόδου ήταν η Τρί ολη. Τα κτίρια του Ναυπλίου π εκείνη την περίοδο είχαν μία ανα- τολίτικη προσέγγιση. Διέθεταν κλειστά εξωτερικά μπαλκόνια (σαχνισιά) για να μην φαίνονται οι γυναίκες. Στην πόλη υπήρχαν δημόσια λουτρά και δημόσιες κρήνες με Οθωμανικές αναγραφές. 2. Σε ποιες περιοχές της πόλης ζούσαν οι κάτοικοι; Πριν την απελευθέρωση ζούσαν στην πόλη 10.000 κάτοικοι, 7.500 Οθωμανοί και 2.500 Χριστιανοί. Δεν έχουμε πληροφορίες για συνοικίες Ελλήνων και Οθωμανών. Το περισσότερο πιθανό είναι στα Κλειστά εξωτερικά μπαλκόνια (σαχνισιά) (πρόσφατη φωτογραφία). ΟΡΑΜΑ #1 4/6/21 8:04 μ.μ.
Στην γκραβούρα στη δεξιά πλευρά (κόκκινο περίγραμμα) φαίνεται το σημερινό κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου και τμήμα της Πλατείας Συντάγματος. Σε μπλε περίγραμμα το κτίριο του Γενναίου Κολοκοτρώνη γιου του Θ. Κολοκοτρώνη. κάστρα Ακροναυπλίας (Ιτς Καλέ) και στο Παλαμήδι να ζούσαν Οθωμανοί, κύρια στρατιωτικοί. Στα αρχοντικά της πόλης επίσης ζούσαν Οθωμανοί, και μην ξεχνάμε ότι στην πόλη υπήρχαν και τέσσερα τζαμιά. 3. Tι άλλαξε μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1822, οικιστικά και στον πληθυσμό; Οθωμανικά λουτρά (χαμάμ) (πρόσφατη φωτογραφία). Μετά την απελευθέρωση του Ναυπλίου σημειώθηκε μεγάλη αύξηση του πληθυσμού. Οι οχυρώσεις, τα άδεια σπίτια και η ασφάλεια που προσέφερε το Ναύπλιο είχαν ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση πλήθους κόσμου. Έλληνες από τις εμπόλεμες περιοχές της Πελοποννήσου, από τη Στερεά Ελλάδα, τη Μα ε ο κ δ νία, την Κρήτη αλλά κι από τις παροικίες του εξωτερικού συγκεντρώνονται στην πόλη. Ο πληθυσμός αυξάνεται ακόμη περισσότερο μετά την πτώση του Μεσολογγίου. Η νέα πληθυσμιακή αύξηση παρουσίασε ποικίλες και έντονες κοινωνικοπολι- τικές αντιθέσεις. Εκείνη την περίοδο γράφτηκε και το έργο του Βυζάντιου «Βαβυλωνία», για να σατιρίσει την έλλειψη συνεννόησης και τις παρεξηγήσεις ανάμεσα σε πρόσωπα που μιλούσαν διαφορετικά τοπικά ιδιώματα. Η πόλη τότε βρισκόταν σε άσχημη κατάσταση. Δεν λειτουργούσε αποχετευτικό σύστημα. Καθαρό νερό υπήρχε από την πηγή της Αγίας Μονής, το οποίο έφτανε στην πόλη μέσα από το παλαιό ενετικό δίκτυο. Οι δρόμοι ήταν βρώμικοι, γεμάτοι απορρίμματα. Το ενετικό δίκτυο αποχέτευσης δεν λειτουργούσε. Τα ερείπια των γκρεμισμένων σπιτιών συχνά απέκλειαν την πρόσβαση σε δρόμους. Σε πολλά σημεία οι δρόμοι ήταν γεμάτοι λάσπη. Γι αυτό το λόγο υπήρχαν οι Μαλτέζοι που εκτελούσαν ρόλο ταξί στο Ναύπλιο. Κουβαλούσαν στην πλάτη τους τους επισήμους συνέχεια στην επόμενη σελίδα ⇢ ΟΡΑΜΑ #1 orama_t-1.indd 9 -9 4/6/21 8:04 μ.μ.
Fleepit Digital © 2021