W POLSCE* “szczur 34” 1. Wstęp Ze względu na gwałtowny postęp technologiczny, współczesne realia dzieci i młodzieży są zgoła inne od tych, jakie znają osoby podejmujące za nie decyzje. W związku z tym, w ramach projektu o rozwoju nowych technologii, przedstawiamy naszą perspektywę na wiążące się z tym problemy i ich potencjalne rozwiązania. Wyrażamy pogląd, że zdrowie nasze, naszych rówieśników i dorastających ludzi młodszych od nas jest zbyt ważne, by zostawić je wyłącznie w rękach osób dorosłych bez podjęcia wspólnego dialogu. 2. Uzależnienie W kwestii uzależnień za szczególnie alarmujące uważamy dwa zjawiska: media jako używka i używki w mediach. Oczywistym jest, że młodzież jest grupą szczególnie narażoną na ekspozycję na ten fenomen zgodnie z danymi Rzecznika Praw Dziecka, aż 13% dzieci i 11% nastolatków w Polsce jest uzależnionych od mediów społecznościowych w stopniu wymagającym specjalistycznej pomocy. Odpowiedzialny za to jest model ich działania; najpopularniejsze aplikacje celowo są projektowane na wzór używki, prowadząc do ciągłego zaangażowania użytkownika. Pobudzają one te same obwody neuronowe co partycypacja w hazardzie lub spożywanie narkotyków, a ich elementy, takie jak lajki czy obserwacje, stymulują obszar nagrody w mózgu, co prowadzi do uzależnienia. Apelujemy o pomoc w szerzeniu świadomości o istnieniu tego zjawiska i dążenie do tego, by media społecznościowe służyły nam, a nie my im. Oprócz sposobu działania mediów, same treści, które są przez nie promowane przyczyniają się do wzrostu uzależnień wśród młodzieży. Alarmującym i niezwykle popularnym schematem, na który należy zwrócić uwagę, jest romantyzowanie, czyli nadanie estetycznego obrazu zjawiskom negatywnym i szkodliwym. To zagadnienie omówiliśmy analizując serial Euphoria*, w którym atrakcyjni aktorzy, w rzeczywistości dużo starsi niż postacie przezeń odgrywane, przedstawiali, przy akompaniamencie zachwycających efektów wizualnych, całe spektrum bardzo poważnych problemów nastolatków - sprawiając, że nawet zażywanie opioidów wyglądało estetycznie i zachęcająco. Zwracamy również uwagę na promocję szkodliwych zachowań w popularnej muzyce i amatorskiej twórczości zamieszczanej w mediach społecznościowych, których algorytmy podsuwają ją ogromnej grupie młodych odbiorców - 100 najpopularniejszych filmików na platformie TikTok pod hasztagiem #alcohol obejrzano 291 999 100 razy, a ich wydźwięk względem spożywania alkoholu w 98% był pozytywny. Należy zadać w tym miejscu pytanie o to, kogo należy obarczyć odpowiedzialnością za ten fenomen i jak go rozwiązać - czy drogą są ściślejsze regulacje treści? Czy edukacja samych odbiorców? Czy odpowiedzialność leży w rękach właścicieli i administratorów platform? 3. Strach Naszemu pokoleniu przypisuje się miano najbardziej zalęknionego. Doświadczamy najwyższego poziomu stresu i niepokoju ze wszystkich przebadanych generacji, zmienił się także sam zakres lęku. Nie martwimy się już tylko o nas samych, przerażenie wywołuje troska o losy całego świata. Nasze codzienne zmartwienia to epidemie, wojny i zmiany klimatyczne. Statystyki pokazują, że 49% młodych dorosłych odczuwa codzienny niepokój o przyszłość, a aż 59% określiło perspektywy całego naszego pokolenia jako „przerażające”. Dodatkowo istnieje presja rówieśnicza by przejmować się tymi tematami i edukować się w 1
strachem i nieustająco podsycają go. Od dawna wiadomo, że najlepiej sprzedają się szokujące informacje, które silnie wpływają na nasze emocje, nigdy jednak nie było to wykorzystywane na tak szeroką skalę. Obserwujemy skracający się czas zdolności do skupienia się wśród młodzieży związany z coraz krótszymi formami przekazu informacji. Krótki format tiktoki, jedno czy dwu slajdowe posty na instagramie - sprawia, że wpadamy w ciągłą huśtawkę nastrojów. Do tego dochodzą tzw. fake newsy, do których tworzenia coraz częściej wykorzystuje się nowe technologie (np. deepfake). Ciężko nam oddzielić świat rzeczywisty od tego wykreowanego cyfrowo, co wywołuje uczucie dezorientacji. To wszystko prowadzi do przebodźcowania, stanu, w którym do naszego mózgu dociera zbyt wiele informacji i wrażeń jednocześnie, a to prowadzi do przeciążenia naszego układu nerwowego co może objawiać się zwiększoną nerwowością, rozdrażnieniem, lękliwością czy przemęczeniem, a w końcu - depresją. Zwiększający się dostęp do informacji wiążę się ze wzrostem ilości decyzji, które musimy podejmować. Wydawać się może, że większa ilość wyborów równa się większej wolności, a co za tym idzie - szczęściu. Jednakże najnowsze badania wykazują, iż po osiągnięciu pewnego pułapu, kiedy zwiększa się liczba wyborów nasze zadowolenie spada. Dodatkowo spotykamy się z paraliżem analitycznym. Jest to określenie potocznie używane do opisania poczucia niemożności podjęcia decyzji z powodu nadmiernego zagłębiania się w analizę problemu. Do tego wszystkiego dochodzi, często opisywany, strach przed wykluczeniem informacyjnym, tzw. FOMO (ang. fear of missing out). Nasza chęć odcięcia się i zrezygnowania z social mediów ginie w obliczu lęku przed utratą ciągłego dostępu do informacji. 4. Bezpieczeństwo Czy nowe technologie są bezpieczne? Niezależnie od odpowiedzi na to pytanie, badania wykazują, że jedna trzecia nastolatków cierpi na fobię społeczną, która jest związana z ciągłym poczuciem bycia ocenianym - to zjawisko jest potęgowane właśnie przez media społecznościowe i ich mechanizmy. Popularne trendy internetowe takie jak omawiany przez nas “That Girl” - czyli promocja zakrawającego o ortoreksję stylu życia, - nakładają na młode osoby, w szczególności dziewczyny, presję dążenia do doskonałości, a elementy aplikacji takie jak “ocena użytkownika” w serwisie Uber, mogą dokładać się do dalszego lęku przed oceną. Zwracamy również uwagę na to, jak wcześnie to zjawisko się zaczyna; obecnie, 23% dzieci rozpoczyna cyfrowe życie jeszcze przed swoimi narodzinami (np. poprzez rosnącą tendencję do dzielenia się w mediach społecznościowych prywatnymi detalami dotyczącymi ciąży, a później wczesnego rodzicielstwa - zarówno przez rozpoznawalnych celebrytów i osoby prywatne, czyli tzw. sharenting). Jest to szczególnie alarmujące w kontekście zagrożeń wiążących się z tym, że udostępniony w sieci wizerunek jest praktycznie niemożliwy do ochrony - przykładem takiego niebezpieczeństwa może być baby role play, czyli praktyka polegająca na używaniu skradzionego wizerunku dziecka w celu realizacji różnych, w tym seksualnych, fantazji. Również rozwój i rozpowszechnienie się AI przyczynia się do łamania granic użytkowników i naruszania ich poczucia bezpieczeństwa, przykładem czego jest zjawisko deepfake’u. Na rynku dostępne są liczne aplikacje działające przy pomocy sztucznej inteligencji, które umożliwiają manipulację wizerunkiem. Aż 98% przypadków zastosowania technologii deepfake w sieci to produkcja filmów pornoraficznych. Wyrażamy sprzeciw wobec wykorzystywania cudzego wizerunku w ten sposób oraz narażanie dzieci i młodzieży na łatwy kontakt z takimi treściami - należy zauważyć, że średni wiek zetknięcia się internautów z pornografią to 11 lat. Czy należy wstrzymać rozwój AI i zakazać publikacji swojego wizerunku w sieci? Nie. Ale apelujemy o efektywniejsze monitorowanie takich zachowań, edukację osób dorosłych w zakresie dysponowania wizerunkiem dziecka czy zmiany w legislacji umożliwiające kontrolę powyżej opisanych praktyk. Dzieci i młodzież zasługują na bezpieczeństwo i ochronę, zwłaszcza w świecie cyfrowym. 2
Jesteśmy pokoleniem najlepiej skomunikowanym od zarania dziejów a jednak najbardziej samotnym. Ponad połowę polskich nastolatków (53,9%) cechuje wysoki poziom poczucia osamotnienia w mediach społecznościowych. Poczucie samotności połączone z nieustającą potrzebą bycia online skutkuje poszukiwaniem alternatyw dla kontaktów z prawdziwymi ludźmi. Obserwujemy wciąż rosnącą popularność “AI relationship bots” (ang. boty do tworzenia relacji oparte na sztucznej inteligencji). Na rynku pojawiają się coraz to nowsze alternatywy: od klasycznych chatbotów, przez “wirtualne dziewczyny” czy cyfrowych terapeutów aż po programy oferujące “rozmowy ze zmarłymi” bazujące na przekazanych im danych. Zauważamy stopniowe zacieranie granic między światem wirtualnym, a rzeczywistym. Metaverse, koncept świata, w którym reprezentują nas cyfrowe awatary, które spędzają czas podobnie do nas: pracują, bawią się, spotykają ze znajomymi i, oczywiście, dokonują zakupów, stopniowo przestaje się nam wydawać aż tak nierealistyczny. Szczególnie gdy weźmiemy pod uwagę fakt, że już teraz 4 miliony Polaków swój czas wolny codziennie spędza w wirtualnym świecie gry multiplayer o nazwie Roblox. Oferuje ona samodzielne kształtowanie rozgrywki poprzez tworzenie nowych światów, map, bohaterów czy przedmiotów. Ogromne firmy, takie jak Nike, Gucci czy H&M założyły w grze wirtualne miasta, w których można kupować cyfrowe kopie ich klasycznych produktów - promując zakupoholizm. Aż 64% jej użytkowników to dzieci poniżej 26 roku życia. Właśnie w taki sposób firmy wprowadzają nieświadome dzieci do świata technologii, świata metaverse, w którym granice między tym co rzeczywiste, a tym co cyfrowe, zlewają się jak nigdy dotąd. Jest to szczególnie alarmujące gdy uwzględnimy fakt, że coraz więcej gigantów cyfrowych inwestuje w technologie VR. Innym problemem związanym z naszą cyfrową obecnością są bańki informacyjne. Wysoko rozwinięta personalizacja treści sprawia, że dociera do nas przekaz tylko jednej ze stron. Czym więcej oglądamy treści o konkretnym charakterze, tym więcej podobnych materiałow będą nam podsuwały algorytmy odcinając nas od innych punktów widzenia. Utwierdzamy się w przekonaniu, że nasze poglądy są jedynymi słusznymi, dominującymi w społeczeństwie. Prowadzi to do kształtowania się coraz wyraźniejszych podziałów społecznych, zamykania się na dialog, jakąkolwiek debatę i niechęć do wysłuchania argumentów drugiej strony. Narasta wrogość i antagonizmy, co może przekładać się na sytuację w świecie rzeczywistym. 6. Zakończenie Przeprowadzono eksperyment, w którym tytułowy “szczur 34” dostał wybór pomiędzy jedzeniem a naciśnięciem klapki. Naciśnięcie klapki powodowało pobudzenie ośrodka przyjemności w jego mózgu. Według wyników badań, szczur wolał naciskać klapkę, a w efekcie przestał jeść i normalnie funkcjonować. My sami czujemy się jak obiekt badawczy w eksperymencie dorosłych. To dorośli stworzyli nam niemożliwe, atrakcyjne cele w świecie internetu oraz to oni stale zwiększają w nim poziom trudności naszych zadań. Zatrudniani są specjaliści do spraw uzależnień, których zadaniem jest przywiązanie nas do ekranów telefonów, laptopów i komputerów. Tak tworzą się nałogi. To dorośli twórcy otworzyli przed nami ten świat i stale nas w nim utrzymują. Mamy pato-wybór. Czy odłożyć telefon, a z nim nasze relacje, czy pozostać TAM, ale w odcięciu od rzeczywistego świata? W ostatnim czasie CEO gigantów technologicznych zostali oskarżeni o pośrednią winę za traumy i samobójstwa tysięcy młodych osób korzystających z ich aplikacji. Mimo, iż to nie my stworzyliśmy realia świata, w którym obecnie żyjemy, to właśnie od nas oczekuje się znalezienia rozwiązania wszelkich problemów. Jednak to właśnie fakt, że nie znamy odpowiedzi jak to zrobić sprawia, że teraz odczuwamy potrzebę szerzenia wiedzy o tym, jak krytyczna jest nasza sytuacja. “Wyłącz ten komputer!” “Odłóż ten telefon!” - to recepta dorosłych… 3
Lena Maria Czerwińska, Zuzanna Jończyk, Hanna Kuźmitowicz, Julia Perlejewska, Zuzanna Rudziks, Małgorzata Rutkowska, Marianna Skowronek Koordynatorki: dr Anna Czernihowska - Tymoszyk, Anna Rzepa Rysunki: Artur Skamaj *Raport jest integralną częścią prezentacji Bibliografia: https://brpd.gov.pl/2022/01/13/badanie-rpd-dzieci-chca-ale-juz-nie-potrafia-oderwac-sie-od-mediow-spolecznosciowych https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9798380/ https://thehill.com/changing-america/well-being/mental-health/4234365-over-60-percent-of-gen-z-hav-an-anxiety-disorder/ https://soar.suny.edu/bitstream/handle/20.500.12648/1916/Vultaggio_Honors.pdf?sequence=1&isAllowed=y https://edition.cnn.com/2023/09/14/health/gen-z-mental-health-gallup-wellness-cec/index.htm https://polaristeen.com/articles/social-anxiety-in-teens https://mamywsieci.pl/tych-zdjec-swojego-dziecka-nigdy-nie-wrzucaj-na-facebooka/ https://news.sky.com/story/almost-two-thirds-of-young-people-fear-for-their-generations-future-1271130 NASTOLATKI 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców https://www.fundacja-zdrowie-dziecka.pl/dzieci-uzaleznione-od-pornografii-ogladaja-ja-juz-11-latkowie/ https://hajdasztravel.pl/2022/10/14/roblox-czy-gra-jest-bezpieczna/ https://www.homesecurityheroes.com/state-of-deepfakes/#deepfake-porn-survey 4
Fleepit Digital © 2021